ตาม่องลาย เป็นนิทานพื้นบ้านที่เล่าขานกันในจังหวัดชายทะเลภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคตะวันตก และภาคใต้ เช่น เพชรบุรี ประจวบคีรีขันธ์ ชลบุรี ตราด ชุมพร เป็นต้น เป็นเรื่องที่อธิบายถึงการเกิดขึ้นของธรรมชาติ เช่น ภูเขา แหลม และเกาะต่างๆ และอธิบายถึงความเป็นมาของสาหร่ายทะเลและหอยบางชนิดด้วย มีเนื้อเรื่องดังนี้
ที่บริเวณหมู่บ้านอ่าวน้อย มีสามีภรรยา คือ ตาม่องลาย และ ยายรำพึง ทั้งสองมีลูกสาวชื่อ นางยม หน้าตาสวย เป็นที่หมายปองของชายหนุ่ม โดยเฉพาะ เจ้าลาย บุตรชายของเจ้าเมืองเพชรบุรี ที่นำสิ่งของไปให้ยายรำพึงเสมอๆ จนเป็นที่พอใจของยายรำพึง ส่วนอีกคนคือ เจ้ากรุงจีน ก็เข้าทางตาม่องลาย โดยแวะไปหาพร้อมกับของติดไม้ติดมือไปด้วย ตาม่องลายก็ชอบใจเช่นกัน
ทั้งสองฝ่ายนัดหมายให้มีพิธีแต่งงานในวันเดียวกัน
ต่างยกขันหมากมาพร้อมกัน
ต่อมาเจ้าลายได้ส่งผู้ใหญ่ไปสู่ขอนางยม ยายรำพึงตกลงยอมยกให้ ซึ่งในขณะนั้นตาม่องลายไม่อยู่บ้าน ฝ่ายเจ้ากรุงจีนก็ติดต่อสู่ขอนางยมกับตาม่องลายเช่นกัน ตามองล่ายได้ตกลงยกให้โดยไม่ปรึกษายายรำพึง และเป็นเรื่องบังเอิญเมื่อทั้งสองฝ่ายนัดหมายให้มีพิธีแต่งงานในวันเดียวกัน
เมื่อถึงวันที่กำหนดไว้ทั้งเจ้าลายและเจ้ากรุงจีนต่างยกขันหมากมาพร้อมกัน ตาม่องลายและยายรำพึงตกใจไม่รู้จะทำอย่างไร ต่างก็โทษกันไปมา และทะเลาะวิวาทกันอย่างรุนแรง หยิบของขว้างปาใส่กัน ยายรำพึงหยิบหมวกได้ก็ขว้างไปที่ตาม่องลาย หมวกลอยไปตกริมหาดประจวบคิรีขันธ์ กลายเป็นเขาชื่อ "เขาล้อมหมวก" ส่วนตาม่องลายคว้ากระบุงขว้างยายรำพึง กระบุงลอยไปตกที่จังหวัดตราด กลายเป็น "เกาะกระบุง" ยายรำพึงฉวยได้งอบก็ขว้างไปที่ตาม่องลายอีก งอบกระเด็นไปตกเป็น "แหลมงอบ" ที่จังหวัดจันทบุรี ตาม่องลายก็คว้าสากขว้างตอบกลับไป สากปลิวไปโดนเกาะแห่งหนึ่ง ทำให้เกาะนั้นทะลุ จึงได้ชื่อว่า "เกาะทะลุ" และสากไปตกอีกเกาะหนึ่ง กลายเป็น "เกาะสาก"
ต่างไม่มีใครยอมแพ้ใคร
ทั้งตาม่องลายและยายรำพึง ต่างไม่มีใครยอมแพ้ใคร ยายรำพึงนั้นโมโหมาก ขว้างปาข้าวของจนเหนื่อยหอบ เมื่อหมดแรงก็ลงไปนอน จึงกลายเป็นเขาลูกใหญ่ชื่อ "เขาแม่รำพึง" ที่อ่าวบางสะพานใหม่ ฝ่ายตาม่องลายเองก็โกรธจัด จับนางยมลูกสาวฉีกเป็นสองซีก โยนไปทางเจ้าลายซีกหนึ่ง ไปตกเป็น "เกาะนมสาว" ที่บ้านบางปู อำเภอปราณบุรี จังหวัดประจวบคิรีขันธ์ อีกซีกโยนไปทางเจ้ากรุงจีน ไปตกเป็น "เกาะนมสาว" ที่จังหวัดชลบุรี
ตาม่องลายโยนข้าวของในขบวนขันหมากทั้งหมากพลูกระจัดกระจายไปตกในที่ต่างๆ โดยพลูไปตกกลายเป็นหอยพลูมวน หมากตกไปกลายเป็นเกาะหมาก ขนมจีนตกไปกลายเป็นสาหร่ายทะเล ปูทอดตกลงไปเป็นปูหิน กระจกส่องหน้าของนางยมลอยไปติดที่เขาลูกหนึ่ง เรียกกันว่า "เขาช่องกระจก" ในเวลาต่อมา ส่วนตะเกียบไปตกกลายเป็น "เขาตะเกียบ" ที่อำเภอหัวหิน จานก็ตกเป็นเกาะจาน อยู่หน้าอ่าวคลองวาฬ เครื่องเพชรเครื่องทองทั้งหลายตกลงไปเป็น หอยดาว หอยทับทิม และแมวไปตกกลางทะเลกลายเป็น "เกาะแมว" ที่อำเภอสวี จังหวัดชุมพร
เจ้าลายรู้สึกเศร้าเสียใจในเรื่องราวที่เกิดขึ้น และได้เสียชีวิตลงกลายเป็น "เขาเจ้าลาย" ส่วนตาม่องลายนั้นก็เสียใจอย่างมาก ไปนั่งดื่มเหล้าจนเมามาย สุดท้ายก็เสียชีวิตกลายเป็นภูเขาชื่อ "เขาตาม่องลาย" มาจนปัจจุบัน
จาก
www.siamsouth.com
